อาชีพท้องถิ่น “จักสานพนัสนิคม” จังหวัดชลบุรี

อำเภอพนัสนิคม เป็นชุมชนเก่าแก่ที่รุ่งเรืองมากกว่า 1,000 ปี มาแล้ว  “พนัสนิคม” มีความหมาย มาจาก พนัส ที่แปลว่า ป่า คำว่า นิคม แปลว่า หมู่บ้านใหญ่หรือตำบลพนัสนิคม แปลใจความได้ว่า หมู่บ้านใหญ่หรือตำบลที่มีภูมิประเทศเป็นป่า และเป็นเมืองที่มีไม้ไผ่อย่างอุดมสมบูรณ์  ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว(รัชกาลที่ 3) มีผู้นำชาวลาวที่มีความคุ้นเคยและนำไม้ไผ่มาจักสานเป็นผลิตภัณฑ์ จึงเกิดอาชีพจักสานพร้อมๆกับการตั้งชุมชน เครื่องจักสานพนัสนิคม เป็นเครื่องจักสานที่ผสมผสานระหว่างวัฒนธรรม ไทย ลาว จีน  นับเป็นการผสมผสานความรู้จากภูมิปัญญา ที่ทรงคุณค่ายิ่ง

ในปัจจุบันอาชีพจักสานของชาวพนัสนิคม  ได้มีการพัฒนาฝีมือและรูปแบบขึ้น จากเดิมเป็นการจักสานจากธรรมชาติ ต่อมาเริ่มมีการแลกเปลี่ยนซื้อขาย ก็ได้ประดิษฐ์คิดค้นลายใหม่ๆ ที่สวยงาม ผสมผสานรูปทรง ใช้ความประณีตทางศิลปหัตถกรรม ตอบสนองผู้บริโภค โดยการนำวัสดุอื่นมาประกอบให้ได้งานที่เพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์มากยิ่งขึ้น ตอบสนองความต้องการของผู้บริโภค หรือให้เป็นทางเลือกใหม่  เช่น การบุผ้าเครื่องจักสาน การจักสานหุ้มเซรามิค  มีการรวมกลุ่มของชาวบ้านในการทำจักสาน สู่การจัดจำหน่ายผลิตภัณฑ์ และออกบูทแสดงสินค้า เพื่อเป็นการประชาสัมพันธ์งานศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านของพนัสนิคมให้เป็นที่รู้จักของตลาดอย่างกว้างขวาง 

ทั้งนี้ อาชีพจักสานยังไม้ไผ่ ยังส่งเสริมการนำวัตถุดิบในพื้นที่มาใช้ให้เกิดประโยชน์สนองตามพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียง  เรียนรู้ถึงการอนุรักษ์ และพัฒนาอาชีพเดิมให้มีคุณค่าอยู่เสมอ และยังคงเจตนาสืบสานมรดกทางวัฒนธรรม โดยปราชญ์ผู้มีความรู้ความสามารถ มีทักษะในการจักสานที่ประณีต สวยงาม มีประสบการณ์ด้านการจักสาน ที่ได้รับการถ่ายทอดความรู้และฝึกฝน จากบรรพบุรุษ  ถ่ายทอดองค์ความรู้ จากรุ่นสู่รุ่น เป็นการอนุรักษ์อาชีพช่างจักสาน ผู้มีเจตนารมณ์ที่จะอนุรักษ์ศิลปหัตถกรรมพื้นบ้าน อันเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นแต่เดิมมาให้คงอยู่สืบไปสู่ลูกหลาน  

อาชีพการเลี้ยงกุ้งก้ามกราม

กุ้งก้ามกราม โดยธรรมชาติสามารถพบเห็นได้ตามแม่น้ำลำคลองแทบทุกจังหวัดในภาคกลางและภาคใต้ของประเทศไทย ซึ่งสมัยก่อนนั้นกุ้งชนิดนี้ค่อนข้างชุกชุมจับได้ง่าย ชาวบ้านนำมาประกอบอาหารตามครัวเรือน หรืออาจจะเป็นการสร้างรายได้ให้กับชาวบ้านทั่วไปที่ไปจับหา แต่ด้วยสภาพแวดล้อมปัจจุบันที่มีความเปลี่ยนแปลงไป จึงทำให้กุ้งก้ามกรามที่อยู่ตามแหล่งน้ำธรรมชาติมีจำนวนลดน้อยลงทำให้ปริมาณที่มีอยู่ไม่เพียงพอต่อความต้องการของตลาด จึงทำให้เกิดการเลี้ยงเป็นเชิงการค้ามากขึ้น เพื่อตอบสนองต่อความต้องการของผู้บริโภค 

ชาวบ้านโนนหัวช้าง หมู่ที่ 13 บ้านโนนภักดี หมู่ที่ 9 ตำบลนาเชือก อำเภอยางตลาด จังหวัดกาฬสินธุ์ เกษตรกรผู้ประกอบอาชีพเลี้ยงปลา ได้บูรณาการอาชีพท้องถิ่นดั้งเดิมจากการเลี้ยงปลา หันมาประกอบอาชีพเลี้ยงกุ้งก้ามกราม ตามบริบทของพื้นที่ทำกินที่มีพื้นที่ใกล้แหล่งน้ำสำคัญที่มีคลองชลประทานไหลผ่านจากเขื่อนลำปาว

นายเคน  มังครุดอน และ  นางราศรี  มังครุดอน หนึ่งในเกษตรกรผู้เลี้ยงกุ้งก้ามกราม สามีภรรยาชาวบ้านโนนภักดี ผู้ริเริ่มการเลี้ยงกุ้งก้ามกรามน้ำจืด ในพื้นที่ ตำบลนาเชือก อำเภอยางตลาด จังหวัดกาฬสินธุ์ โดยเมื่อ ปี พ.ศ. 2530 มีตัวแทนเกษตรกรผู้จำหน่ายพันธุ์ลูกกุ้งจากภาคกลางมาสำรวจข้อมูลในการหาเกษตรกรผู้ที่สนใจเลี้ยงกุ้งก้ามกราม ในพื้นที่ตำบลนาเชือก ซึ่งมีบริบทติดกับเขื่อนลำปาว เป็นพื้นที่ที่เหมาะสมในการเลี้ยงสัตว์น้ำ และมีคลองชลประทานไหลผ่านและแหล่งน้ำอุดมสมบูรณ์ตลอดทั้งปี 

ซึ่งนายเคน  มังครุดอน และภรรยาได้สนใจในการนำพันธุ์ลูกกุ้งมาทดลองเลี้ยง จนประสบผลสำเร็จในการเลี้ยงกุ้งก้ามกราม สร้างรายได้ให้กับครอบครัวอยู่ดีกินดี จนปัจจุบัน และได้มีสมาชิกเกษตรกรในพื้นที่สนใจและหันมาเลี้ยงกุ้งก้ามกรามในพื้นที่เกือบทุกหลังคาเรือน สร้างรายได้ให้กับครอบครัว เป็นอาชีพหลักของเกษตรกรผู้เลี้ยงกุ้งก้ามกราม ชาวตำบลนาเชือก อำเภอยางตลาด จังหวัดกาฬสินธุ์จวบจนปัจจุบัน

การเลี้ยง

ก่อนปล่อยลูกกุ้งต้องสูบน้ำเข้าบ่อไว้ก่อน 1 วัน ถ้าเป็นบ่อใหม่ ไม่ควรสูบน้ำใส่บ่อนาน เพราะจะทำให้แมลงปอมาไข่ และเกิดตัวอ่อน ซึ่งสามารถจับลูกกุ้งกินได้ ถ้าเป็นบ่อเก่าที่เลี้ยงอยู่แล้ว ควรใช้อวนมุ้งไนล่อนสีฟ้า กั้นเป็นคอกภายในบ่อไว้ส่วนหนึ่ง สำหรับอนุบาลลูกกุ้งระยะหนึ่ง ประมาณ 1 เดือน

ในกรณีที่เลี้ยงกุ้งอย่างเดียว และมีน้ำถ่ายเทดี ควรปล่อยกุ้งในอัตราส่วน 15-30 ตัวต่อตารางเมตร เมื่อกุ้งมีอายุได้ประมาณ 2-3 เดือน จึงคัดกุ้งที่มีขนาดใกล้เคียงกันไปเลี้ยงในบ่อเดียวกัน ในอัตราส่วน 5-10 ตัวต่อตารางเมตร หลังจากการคัดขนาดแล้ว มีอัตราการเจริญเติบโตที่ใกล้เคียงกัน ถ้าน้ำถ่ายเทไม่มาก ต้องลดจำนวนลงเหลือ 3-5 ตัวต่อตารางเมตร จากการสำรวจผู้เลี้ยงกุ้ง  ที่ปล่อยกุ้งในอัตราส่วน 5-10 ตัวต่อตารางเมตร จะได้ผลิตผล 150-200 กิโลกรัมและไร่ ในระยะ 7-8 เดือน ถ้าปล่อยกุ้งแน่นเกินไปกุ้งจะโตช้า ในกรณีที่ใช้วิธีทยอยจับกุ้งโตออกตลอดปี ควรปล่อยกุ้งเป็นระยะทุก 3-4 เดือน ในจำนวนที่มากกว่ากุ้งที่จับออก 3 เท่า เช่น ถ้าจับกุ้งใหญ่ขาย 1,000 ตัว ในระยะ 4 เดือน ก็ต้องปล่อยกุ้งเล็กลงไปแทนประมาณ 3,000 ตัว

อาหารและการให้อาหาร

ส่วนประกอบของอาหาร กุ้งเป็นสัตว์ที่กินอาหารไม่เลือก ทั้งซากสัตว์ และเมล็ดพืช กุ้งหากินในเวลากลางคืนตามพื้นก้นบ่อ ฉะนั้นอาหารที่ใช้เลี้ยงกุ้งในบ่อจึงได้แก่ เนื้อปลาสด เนื้อหอย และอาหารผสมบดและอัดเม็ดตากแห้ง และเนื่องจากกุ้งกินอาหารช้า อาหารผสมจึงควรจมอยู่ในน้ำได้นาน ไม่ละลายน้ำเร็ว อย่างน้อยจะต้องคงรูปอยู่ได้นานไม่ต่ำกว่า 3 ชั่วโมง ส่วนผสมของอาหารควรมีโปรตีนร้อยละ 20-30   สำหรับกุ้งเล็กที่มีขนาด 1-2 เซนติเมตร ที่เลี้ยงในบ่อดิน เริ่มให้อาหารตั้งแต่วันแรกที่ปล่อยลูกกุ้งลงเลี้ยง ประมาณ 1/2 กิโลกรัมต่อจำนวนกุ้ง 10,000 ตัวต่อวัน หว่านวันละ 2 ครั้ง เช้าและเย็น และให้เพิ่มอีกประมาณร้อยละ 30-50 ของน้ำหนักอาหารเดิมต่อทุก 2 สัปดาห์ จนอายุประมาณ 4 เดือน จึงให้เพิ่มในอัตราร้อยละ 25-30 ของน้ำหนักอาหารเดิมต่อทุก 3-4 สัปดาห์ โดยลดจำนวนครั้งเหลือเพียงครั้งเดียวในเวลาเย็น ในการพิจารณาให้อาหาร เรามีวิธีการพิจารณา ดังนี้ ถ้าเป็นกุ้งเล็กต่ำกว่า 100 ตัวต่อกิโลกรัม ให้อาหารประมาณร้อยละ 10-12 ของน้ำหนักกุ้ง ถ้าเป็นกุ้งขนาด 50-80 ตัวต่อกิโลกรัม ให้อาหารประมาณร้อยละ 5-8 ของน้ำหนักกุ้ง ถ้ากุ้งใหญ่กว่านี้ให้อาหารประมาณร้อยละ 1-3 ของน้ำหนักกุ้ง ถ้าเป็นอาหารสดจะต้องให้มากกว่านี้ประมาณ 3-5 เท่า อาหารเม็ดแห้งต้องใช้ประมาณ 3 กิโลกรัม จึงจะเทียบได้กับอัตราส่วนน้ำหนักกุ้ง 1 กิโลกรัม ราคาอาหารเม็ดกิโลกรัมละประมาณ 8-10 บาท เพราะฉะนั้นค่าใช้จ่ายสำหรับอาหารที่ใช้เลี้ยงกุ้งประมาณ 30-40 บาทต่อน้ำหนักกุ้ง 1 กิโลกรัม โดยมีอัตรารอดตายประมาณ ร้อยละ 30-40

ผลผลิต

กุ้งที่เลี้ยงควรจะใช้เวลาไม่น้อยกว่า 7 เดือน ควรจับเมื่อตัวผู้มีน้ำหนักไม่ต่ำกว่า 80 กรัม และตัวเมียไม่ควรต่ำกว่า 50 กรัม ปริมาณนั้นไม่แน่นอน ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่าง คือ การจัดการแหล่งน้ำและอาหาร ในการจับกุ้งนั้น เราควรพิจารณาปัจจัย 2 ประการ คือ ขนาดที่ตลาดต้องการ และขนาดที่กุ้งเจริญเติบโตถึงจุดอิ่มตัว ผู้เลี้ยงย่อมทราบดีว่า กุ้งโตไม่เท่ากัน ยิ่งเลี้ยงไป ตัวผู้ยิ่งโตกว่าตัวเมียเมื่ออายุประมาณ 8-12 เดือน ตัวผู้จะโตกว่าตัวเมียประมาณ 2 เท่า 

จากการสังเกตการเลี้ยงกุ้งก้ามกรามในบ่อ พบว่า ควรจับกุ้งเมื่อตัวผู้มีขนาด 8-10 ตัวต่อกิโลกรัม และตัวเมียมีขนาด 15-18 ตัวต่อกิโลกรัม ซึ่งเป็นระยะที่กุ้งก้ามกรามในบ่อมีอัตราการเจริญเติบโตเร็วที่สุด ถ้าพ้นจากนี้ไปจะโตช้า ในการเลี้ยงกุ้งเพื่อเป็นธุรกิจนั้น ควรจับกุ้งโดยใช้อวนจะเหมาะกว่าวิธีอื่น ทั้งนี้เพราะกุ้งโตไม่เท่ากัน การใช้อวนทำให้สามารถเลือกจับกุ้งที่โตออกขายก่อน กุ้งไม่บอบช้ำ ช่วยให้ได้ราคาดี และประหยัดทั้งกำลังคนและอุปกรณ์ อย่างไรก็ตามไม่ควรจับกุ้งที่กำลังลอกคราบ หรือเพิ่งลอกคราบใหม่ ๆ เพราะเปลือกยังนิ่ม และเกิดบาดแผลง่าย ทำให้เน่าเสียเร็ว และไม่ควรจับกุ้งขังไว้ค้างคืน เพราะจะทำให้กุ้งได้รับความเสียหายเนื่องจากกุ้งลอกคราบ และส่วนมากจะถูกกุ้งตัวอื่นกิน เหลือบางส่วนเท่านั้น โดยราคาซื้อขายที่ปากบ่อ กิโลกรัมละ 250 บาท นำส่งลูกค้ากิโลกรัมละ 280-400 บาท ตามระยะทาง เนื่องจากต้องเติมน้ำมัน 2 ส่วน คือ ทั้งน้ำมันรถยนต์และน้ำมันเครื่องทำออกซิเจนในถังกุ้งอีกด้วย

ข้อมูลเนื้อหา เรื่องราว เขียนโดย นางสาวพิฐชญาณ์  ศรีวงศ์แสง

ภาพถ่าย/ภาพประกอบ โดย นายเอกรัตน์  ภูบุตตะ

ข้อมูล TKP อ้างอิง https://346kalasin.blogspot.com/2022/08/blog-post.html

download

นางกนกวรรณ หวังโชคผดุง ประธานกลุ่ม และ นายศุภชัย หวังโชคผดุง รองประธานกลุ่ม

ประวัติการปลูกกาแฟ 
พ่อชอบปลูกกาแฟมากปลูกสวนแรกที่จังหวัดนครศรีธรรมราช เมื่อ ปี พ.ศ. 2514 นำเมล็ดพันธุ์มาจากองค์การนาบอน เป็นของคนจีนมาทำผลิตกาแฟในสมัยนั้น มีคนไปทำงานในนั้นเอาเมล็ดกาแฟออกมาปลูกไว้ พ่อก็ได้ไปขอพันธุ์มาปลูกตั้งแต่นั้นมา

พ่อเป็นคนจังหวัดนครศรีธรรมราช แม่เป็นคนสุราษฎร์ธานี พ่อกับแม่ซื้อที่ดินทำสวนที่จังหวัดระนอง เมื่อปี พ.ศ. 2527 พ่อปลูกกาแฟเป็นเชิงเดียว จนสามารถสร้างตัวสร้างฐานะที่ดีขึ้นได้ด้วยการปลูกกาแฟ จน พ.ศ. 2530 แม่ได้คลอดหนูออกมา แม่ไปคลอดหนูที่จังหวัดนครศรีธรรมราช ได้ 15 วัน ก็พาหนูกลับไปทำสวนที่จังหวัดระนอง แม่เลี้ยงหนูไปด้วยทำสวนกาแฟไปด้วย พาหนูไปนอนใต้ต้นกาแฟ หนูโตมากับต้นกาแฟที่พ่อกับแม่รัก ตามประสาเด็กที่ไม่มีขนมและผลไม้กิน หนูก็เก็บผลกาแฟสุก ๆ มากิน หนูชอบกินลูกกาแฟมากเพราะมีรสชาติหวาน คนอื่นมักจะรู้จักกาแฟ คือ ผลไม้ เพราะเขาอ่านหนังสือหรือมีคนบอก แต่หนูไม่มีใครบอกหนูรู้เพราะหนูอยู่กับกาแฟ มีแต่ลูกกาแฟที่เป็นผลไม้อร่อยที่สุดแล้ว จำเหตุการณ์นั้นได้เพราะหนูกลืนเมล็ดกาแฟเข้าไปด้วยแล้วถ่ายไม่ออก และก็จะเป็นแบบนี้บ่อยมากจนแม่ต้องห้ามกลืนเมล็ดกาแฟลงไป กินได้เฉพาะเปลือก พ่อรักต้นกาแฟมาก พ่อเคยบอกว่าต้นกาแฟของพ่อสวย บางคืนพ่อนอนไม่หลับ ไปถากหญ้าใต้ต้นกาแฟกลางคืนก็มี แต่อยู่มาวันหนึ่งได้มีพายุเกย์เข้ามาได้ทำลายทุกสิ่งทุกอย่างราบเป็นหน้ากลอง ดินไหล น้ำท่วม ต้นไม้ พืชผักเสียหายหมด บ้านเรือนไม่มีเหลือ ต้นกาแฟพ่อเสียหายหมด เรารอดกันมาได้เพราะหนูเข้าไปอยู่ในโอ่ง หลังจากเหตุการณ์นี้พ่อได้เสียสตินอนโรงพยาบาลหลายเดือน เพราะรับสภาพไม่ไหว ต้นกาแฟที่รักหายไปกับดินและน้ำ ครอบครัวเราจึงหนีจากความทรงจำนั้นมาอยู่ที่จังหวัดสตูล พ่อซื้อที่ไว้ปลูกกาแฟ หนูมาเข้าโรงเรียนที่นี่ หนูโตที่นี่ หนูเห็นต้นกาแฟของพ่อสวยมาก พ่อปลูกกาแฟจำนวน 10 ไร่ แต่มันไม่ประสบความสำเร็จตอนนั้นแล้งมาก ประมาณ 20 ปีที่แล้ว ต้นกาแฟพ่อตายหมดเหลือไม่กี่ต้น จนวันหนึ่งแม่ได้จากพวกเราไป พ่อจะพาหนูกลับไปอยู่ระนอง เพื่อกลับไปปลูกกาแฟที่นั่น แต่หนูบอกพ่อว่าหนูจะปลูกกาแฟที่นี่ที่สตูล หนูจะทำให้สตูลเป็นจังหวัดที่มีกาแฟอร่อยไม่แพ้ ระนอง ชุมพร 

หนูเริ่มจากการล้มต้นยางพารา จำนวน 2 ไร่ ซึ่งอยู่ติดกับบ้าน เพื่อปลูกต้นกาแฟ จำนวน 215 ต้น ในปี พ.ศ. 2561 หนูตั้งใจว่าจะผลิตกาแฟดี ๆ ให้พ่อกินให้ได้ เพราะพ่อติดกาแฟมาก ทุกเม็ดที่หนูคั่วทุกแก้วที่หนูชงต้องมั่นใจได้ว่าปลอดภัย ทุกกระบวนการทำกาแฟของหนูทำด้วยใจเพราะหนูตั้งใจว่าไว้กินเองและให้พ่อกิน จนวันหนึ่งหนูทำกาแฟดี ๆ ให้พ่อได้แล้วและหนูก็อยากให้ทุกคนได้กินกาแฟดี ๆ เหมือนพ่อหนูด้วย 

“ทุกแก้วที่คุณดื่ม มันคือ แก้วเดียวกันกับพ่อหนูดื่ม กาแฟนี้เพื่อพ่อ” 

ความสำเร็จในการปลูกกาแฟได้รับความช่วยเหลือจากพี่ ๆ ที่จังหวัดระนองให้การช่วยเหลือทุกอย่าง จนประสบความสำเร็จในการปลูกกาแฟ ต้นกาแฟได้ปลูกในที่ดินของนายเอก ซึ่งเป็นลูกเขยของพ่อ ก็เลยเป็นที่มาของ “ไร่กาแฟนายเอก”

ในปี พ.ศ. 2562 ได้ไปจดวิสาหกิจชุมชนในชื่อ “กลุ่มวิสาหกิจชุมชนการผลิตกาแฟพรี่เมี่ยมกาแฟโรบัสต้า จ.สตูล” ซึ่งเป็นแหล่งเรียนรู้ให้ผู้ที่สนใจได้มาศึกษาเรียนรู้ในเรื่องการปลูกกาแฟ ขั้นตอนการทำกาแฟพรี่เมียม และการแปรรูปกาแฟเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ซึ่งทางกลุ่มจะมีกิจกรรมให้ผู้ที่สนใจได้ลงมือปฏิบัติ ทั้งการเก็บกาแฟสด การคั่วกาแฟ คัดเมล็ดกาแฟ และการบดกาแฟ ซึ่งมีให้ทุกคนได้ทดลองปฏิบัติ เพื่อจะสามารถกลับไปปฏิบัติหรือเกิดทักษะกระบวนการต่าง ๆ ได้ 

ในปี พ.ศ. 2565 “กลุ่มวิสาหกิจชุมชนการผลิตกาแฟพรี่เมี่ยมกาแฟโรบัสต้า จ.สตูล” ได้ส่งกาแฟเข้าประกวดสุดยอดกาแฟไทย ปี พ.ศ. 2565 ประเภทกาแฟโรบัสตา (ไม่แยกกระบวนการ)  ผลการประกวด “กลุ่มวิสาหกิจชุมชนการผลิตกาแฟพรี่เมี่ยมกาแฟโรบัสต้า จ.สตูล” ได้ผลคะแนน 78.18 คะแนน ได้ลำดับที่ 33 ของประเทศไทย และได้ลำดับที่ 7 ของภาคใต้ 

 

 

 

ข้อมูลผลคะแนน จาก Facebook : สุดยอดกาแฟไทย 

ข้อมูลเนื้อหา เรื่องราว ภาพถ่าย โดย นางกนกวรรณ หวังโชคผดุง ประธานกลุ่ม และ นายศุภชัย หวังโชคผดุง รองประธานกลุ่ม

เรียบเรียงเนื้อหาและภาพถ่าย โดย นางสาวสุวิมล ส่งเมือง ครู กศน.ตำบล 

กลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปรรูปอาหารทะเล การทำกะปิบ้านท่าแลหลา

ประวัติความเป็นมาของการทำกะปิ

กะปิ ถูกคิดขึ้นโดยชาวประมงที่ต้องการจะดองกุ้งที่จับมาได้ เพื่อจะเอาไว้รับประทานได้ในระยะเวลานาน ๆ หรืออีกข้อสันนิษฐานหนึ่งกล่าวว่า เนื่องจากไม่สามารถขายกุ้งได้หมด จึงทำการดองเอาไว้ โดยไม่ว่าข้อสันนิษฐานจะเป็นอย่างไรก็ตาม แต่ข้อเท็จจริงก็คือ กะปิ ถือเป็นตำรับอาหารของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งในปัจจุบันกะปิกลายมาเป็นหนึ่งในวัฒนธรรมอาหารและสร้างรายได้ให้แก่ชุมชนต่าง ๆ มากมายจากการผลิตกะปิขาย ภาคใต้ของไทยเรานั้นจะเรียกกะปิว่า "เคย"

“เคย” เป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังรูปร่างคล้ายกุ้ง บางทีก็เรียกว่า “กุ้งเคย” ซึ่งตัวเคยนี้จะดำรงชีวิตอยู่ใกล้ผิวทะเลโดยไม่จมลงไป อาจจะอยู่ในน้ำลึกประมาณหน้าแข้งถึงระดับหน้าอก ตัวเคยมีขนาดยาวประมาณ 1.5 เซนติเมตร มีเปลือกบางและนิ่มอาศัยอยู่รวมกันเป็นฝูงตามชายทะเลและลำคลองบริเวณป่าชายเลน  สำหรับคนไทยเราแล้วตัวเคยถือว่าเป็นสัตว์เศรษฐกิจซึ่งหาได้จากธรรมชาติ ให้คุณค่าทางโภชนาการสูง มีประโยชน์ต่อร่างกายและเราสามารถใช้ตัวเคยมาทำกะปิหรือกุ้งแห้ง

ในอดีตจนถึงปัจจุบัน อดีต การหากุ้งมาทำกะปิ ไม่ได้ยึดเป็นอาชีพเพียงแต่นำมาแปรรูปได้หลายรูปแบบเพื่อเป็นอาหารไว้บริโภคภายในครัวเรือน เช่น กะปิ กุ้งส้ม กุ้งแห้ง และน้ำมันกุ้ง ในการออกไปหาวัตถุดิบในอดีตในแต่ละวันต้องใช้เรือพายออกไปหาริมตลิ่ง โดยใช้วิธีช้อนด้วยสวิงไม้ไผ่สาน ในอดีตนั้นสภาพแวดล้อมอุดมสมบูรณ์การออกไปหาวัตถุดิบดังกล่าวไม่ได้มีต้นทุนค่าใช้จ่ายอะไรเลย ใช้เฉพาะแรงกายเท่านั้นจนมาถึงยุคที่การทำกะปิสามารถสร้างรายได้สู่ครัวเรือน จึงวิวัฒนาการจากเรือพายมาถึงเรือแจวและได้เปลี่ยนจากการช้อนกุ้งมาเป็นการดักตามร่องคลองสาขาเล็ก ๆ โดยใช้ตับจากที่ใช้มุงหลังคาบ้านในอดีตนำมาเย็บคู่กันเป็นแผ่นใหญ่ ประมาณ 1 x 1.5 เมตรต่อหนึ่งแผ่น นำมาเชื่อมต่อกันเพื่อปิดร่องคลองเล็กโดยใช้อวนตาถี่เป็นเครื่องมือดักจับตัวกุ้งเย็บคล้าย ๆ ถุงปากกว้าง ท้ายเรียว ยุคนั้นราคากะปิ  กิโลละ 10 บาท ในช่วงปี พ.ศ. 2510 – 2525  

ต่อมาประชาชนในชุมชนและหมู่บ้านใกล้เคียง เริ่มบริโภคมากขึ้น ประกอบกับธุรกิจการเลี้ยงกุ้งในบ่อได้เติบโตขึ้น ทำให้ระบบนิเวศเริ่มเปลี่ยนแปลง การประกอบอาชีพการทำกะปิจึงเริ่มหาวัตถุดิบมากขึ้นในบางช่วงเวลาของปีจนผู้ที่ทำอาชีพทำกะปิต้องเปลี่ยนวิถีชีวิตและวิธีการสู่ยุคการนำเครื่องมือสมัยใหม่มาดำเนินการเพื่อเพิ่มความสะดวกและรวดเร็วในการประกอบอาชีพมาจนถึงปัจจุบัน โดยใช้เรือรางยาว เครื่องยนต์ขนาดเล็ก

กระบวนการผลิต

กรรมวิธีการผลิตกะปิ อาศัยหลักการเช่นเดียวกับการทำน้ำปลา คือ อาศัยเอนไซม์จากเนื้อปลาและอวัยวะภายในของตัวปลาเอง เป็นตัวการที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางเคมีและจุลินทรีย์ในกระบวนการหมัก โดยการใส่เกลือในปริมาณที่พอเหมาะเพื่อยับยั้งการเน่าเสียเนื่องจากจุลินทรีย์ ดังนั้นกระบวนการที่จำเป็นและสำคัญที่สุด คือ การย่อยสลายโดยเอนไซม์โดยเฉพาะการย่อยโปรตีนและไขมันซึ่งเป็นผลทำให้เกิดสารประกอบที่ทำให้เกิดกลิ่น รส ในผลิตภัณฑ์ มีขั้นตอน ดังนี้

1. หลังจากชาวประมงจับกุ้งเคยได้แล้วจะใช้ตะแกรงตาถี่ ๆ หรือตระกร้าพลาสติกตาถี่ร่อนตัวเคย โดยจะใช้น้ำทะเลทำความสะอาดเพื่อให้เคยคงความสด ไม่ตาย และไม่เสียรสชาติที่ดีของกะปิ ซึ่งตัวเคยละเอียดจะลอดตะแกรงลงไปอยู่ข้างล่าง เหลือเศษใบไม้ เคยหยาบ และสิ่งที่ไม่ต้องการอยู่ข้างบน

2. นำเคยสดที่ได้ไปคลุกเคล้ากับเกลือ ในอัตราส่วน กุ้ง 3 กิโลกรัม ต่อเกลือ 1 ถุงเล็กขนาด 200  กรัม หลังจากนั้นก็จะนำไปพักไว้โดยใส่ในภาชนะที่มีช่องระบาย เช่น ตระกร้าหรือห่อด้วยอวนตาถี่แล้วทับด้วยวัสดุหนัก ๆ เพื่อให้น้ำออกไปบางส่วน ทิ้งไว้ 1 - 2 คืน (เรียกว่าการเกรอะ)

3. นำเคยที่ผ่านการหมักกับเกลือแล้วไปตากแดดจัด ตากแห้ง โดยใช้ตะแกรงถี่ ๆ หรืออวนรองใต้เคย เพื่อให้น้ำหยดลงด้านล่างได้ หมั่นกลับเอาข้างล่างขึ้น ตากแดดจัด 2 - 3 ชั่วโมง ให้เคยแห้ง (ให้มีความชื้นอยู่บ้างไม่ต้องแห้งสนิท) ก็ใช้ได้

4. นำเคยที่ตากแดดเรียบร้อยแล้วไปตำในครกไม้ขนาดใหญ่ จนตัวกุ้งละเอียดพอประมาณ         

5. นำมาหมักอีกครั้งจนกะปิเปลี่ยนเป็นสีแดง และมีกลิ่นหอมชวนรับประทาน จากนั้นก็นำออกตากแดดอีกครั้ง โดยใช้เวลาประมาณ 2 - 4 ชั่วโมง หรือจนกว่าจะแห้ง

6.  นำกะปิมาตำให้ละเอียดอีกครั้ง โดยใช้น้ำตาลทรายเป็นส่วนผสม สัดส่วน กะปิ 10 กิโลกรัม  น้ำตาล 300 กรัม ตำให้เข้ากันจนละเอียด      

7. หลังจากนั้นก็จะนำกะปิที่ได้มาบรรจุในภาชนะที่มีฝาปิดสนิท สามารถจำหน่ายและเก็บไว้ใช้ได้นาน แต่ถ้าไม่บรรจุก็สามารถนำไปแช่เย็นหรือเก็บไว้ในที่ร่มที่มีฝาปิดเพื่อป้องกันแมลงมารบกวน

ขั้นตอนการทำกะปิ

1. เลือกสิ่งที่ไม่ต้องการออก

3. นำเคยที่ตากแดดเรียบร้อยแล้วไปตำในครกไม้ขนาดใหญ่  จนตัวกุ้งละเอียดพอประมาณ

4. นำกะปิมาตำให้ละเอียดอีกครั้ง โดยใช้น้ำตาลทรายเป็นส่วนผสม สัดส่วน กะปิ 10 กิโลกรัม น้ำตาล 300 กรัม ตำให้เข้ากันจนละเอียด 

ปัจจัยความสำเร็จ

1.  สินค้ามีคุณภาพเป็นที่ยอมรับของลูกค้าและบุคคลทั่วไป
2.  มีผู้นำชุมชนที่เข้มแข็งเอาจริงเอาจังในการปฏิบัติงาน
3.  สมาชิกกลุ่มให้ความร่วมมือเป็นอย่างดีในการดำเนินกิจกรรม
4.  มีการทำงานเป็นทีมและมีความคิดเห็นที่สอดคล้องกันเป็นไปในทิศทางเดียวกัน
5.  สมาชิกกลุ่มมีรายได้สามารถเลี้ยงครอบครัวได้
6.  เป็นแหล่งเรียนรู้ในชุมชนสามารถให้บุคคลทั่วไปและหน่วยงานได้ศึกษาดูงาน

การเผยแพร่

1. มีการจำหน่ายออกบูทงานวัฒนธรรม  ซึ่งจัดขึ้นที่ถนนบายพาส อำเภอเมืองสตูล จังหวัดสตูล
2. งานท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมอำเภอละงู ซึ่งจัดขึ้นที่ ที่ว่าการอำเภอละงู อำเภอละงู จังหวัดสตูล
3. งานวันเต่าโลก ซึ่งจัดขึ้นที่สถานีประมงน้ำจืดจังหวัดสตูล หมู่ที่ 7 บ้านโกตา ตำบลกำแพง  อำเภอละงู จังหวัดสตูล
4. งานสมัชชาประชาธิปไตย ซึ่งจัดโดยองค์การบริหารส่วนตำบลน้ำผุด อำเภอละงู จังหวัดสตูล 

การได้รับการยอมรับ

1. กะปิท่าแลหลามีคุณภาพไม่มีสารเจือปน
2. เป็นที่รู้จักของประชาชนในอำเภอละงู อำเภอข้างเคียง และต่างจังหวัด เนื่องจากต่างยอมรับในความอร่อยของกะปิท่าแลหลา จะเรียกติดปากกันว่าเคยท่าแลหลา ถ้าเป็นกะปิท่าแลหลาไปขายที่ไหน เขาก็ยอมรับในความอร่อยไม่ต้องโฆษณา

รางวัลที่ได้รับ

1. OTOP สามดาว จากหน่วยงานพัฒนาการอำเภอละงู อำเภอละงู จังหวัดสตูล
2. ปี 2556 ได้รับงบประมาณสนับสนุนจากวัฒนธรรมจังหวัดสตูล
3. ปี 2560 ได้รับงบประมาณสนับสนุนจากศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอละงู จังหวัดสตูล  

ช่องทางการติดต่อ นายกัมพล รายา ประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปรรูปอาหารทะเล โทร.08 6969 2819
ข้อมูลเนื้อหาโดย นายกัมพล  รายา ประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปรรูปอาหารทะเล
เรียบเรียงเนื้อหาและภาพถ่ายโดย นางวรรณา  ดินนุ้ย ครู กศน.ตำบล

ข้าวเหนียวสังขยา

ข้าวเหนียวสังขยา เป็นขนมไทยทำจากไข่ กะทิและน้ำตาล เป็นขนมหวานที่คนไทยรู้จักเป็นอย่างดี ทานกับข้าวเหนียวมูน มีรสชาติอร่อย หอมหวานมัน เป็นขนมหวานที่ได้รับอิทธิพลมาจากโปรตุเกส นิยมรับประทานกับข้าวเหนียวหรือใส่ในฟักทอง มะพร้าวและเผือก แล้วนำไปนึ่ง  ในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้นิยมนำมาใช้ในงานมงคลต่าง ๆ เช่น งานมงคลสมรส ขึ้นบ้านใหม่ งานอุปสมบท เป็นต้น

วิธีทำ

1. ข้าวเหนียวเลือกข้าวเจ้าออก แช่ค้างคืนหรือแช่ไว้อย่างน้อย 3 ชั่วโมง ใส่กระชอนให้สะเด็ดนํ้า ใส่หวดหรือลังถึง ปูผ้าขาวบาง นึ่งให้สุก
2. คั้นมะพร้าวใส่นํ้า 1/2 ถ้วยตวง คั้นให้ได้กะทิ 3/4 ถ้วยตวง
3. ผสมกะทิกับเกลือ นํ้าตาลทราย คนให้ละลาย แล้วกรอง ตั้งไฟ คนอย่าให้เป็นลูก พอเดือดยกลง แล้วแบ่งกะทิออก 3/4 ถ้วยตวง ใส่เกลือ 1/2 ช้อนชา สำหรับหยอดหน้า
4. เมื่อข้าวเหนียวสุกดีแล้ว เทใส่ภาชนะที่มีฝาปิด แล้วใส่กะทิคนให้เข้ากันจนชุ่ม ปิดฝาไว้จนข้าวเหนียวระอุดี

เวลาเสิร์ฟ นำข้าวเหนียววางด้านล่าง ตักสังขยาวางบนข้าวเหนียว โรยหน้าด้วยถั่วทองคั่ว หยอดหน้าด้วยน้ำกะทิ

ดาวน์โหลดเอกสาร

ชาวบ้านในตำบลแม่ทราย ได้รับการส่งเสริมการศึกษาด้านอาชีพ การเพาะเห็ดนางฟ้าภูฐาน จาก กศน.ตำบลแม่ทราย ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอร้องกวาง  ทำให้สามารถนำไปประกอบเป็นอาชีพเสริม สร้างรายได้เพิ่มเติมให้แก่ตนเองและครอบครัวได้

นางบัวลอย สุวรรณ พื้นเพเดิมเป็นคนตำบลแม่ทราย อำเภอร้องกวาง จังหวัดแพร่ ประกอบอาชีพทำนา ในพื้นที่ 12 ไร่ และได้นำสารเคมีมาใช้ในการเพาะปลูกมาโดยตลอด ผลผลิตที่ได้เป็นข้าวเปลือก 8 เกวียน ทำให้ขาดทุนทุกปี ดังนั้น เมื่อปี พ.ศ. 2551 นางบัวลอย จึงได้เข้าร่วมกิจกรรม ที่ กศน.ตำบลท่าทราย ส่งเสริมการประกอบอาชีพให้ชาวบ้าน ซึ่งก็คือ การเพาะเห็ดนางฟ้า ซึ่งเป็นหลักสูตรระยะสั้น เมื่อได้รับความรู้มาแล้ว นางบัวลอยจึงมาทดลองทำในครอบครัว และนำผลผลิตมาจำหน่ายทำให้มีรายได้เสริม จากการเพาะเห็ดนางฟ้ามาได้ระยะหนึ่ง จึงพบว่า มีรายได้มากกว่าการปลูกข้าวโดยใช้สารเคมี จึงตัดสินใจขยายโรงเรือน ในปัจจุบันมีโรงเรือนเพาะเห็ดนางฟ้า จำนวน  5 โรงเรือน